Merkel is nu tien jaar bondskanselier. Heeft ze ooit eerder zo onder druk gestaan als nu?
Er was ook heel veel onvrede over haar aanpak van de Griekenlandcrisis. Een substantieel deel van de CDU en de CSU vond dat Griekenland uit de euro moest. Toen was er veel minder steun voor haar koers dan nu.
Toch daalt ze in de peilingen, hoe ernstig is dat voor haar positie?
Haar kiezers maken zich grote zorgen over de toestroom van migranten. Komt er wel een einde aan? Dat ongewisse maakt veel mensen zenuwachtig. De kritiek die je nu op Merkel hoort is wel het luidste deel van de partij. Een groot deel van de CDU’ers zit weliswaar niet te wachten op de vluchtelingen, maar steunt de bondskanselier in haar christelijke waarden dat je vluchtelingen niet in de steek mag laten. En dat al die mensen komen kan je haar natuurlijk niet aanrekenen.
Dat is wel de kritiek. Veel mensen nemen het haar kwalijk dat ze de deur wagenwijd heeft opengezet.
Ja, het wordt haar aangerekend. Maar dan moet je goed kijken naar wat ze gezegd heeft. Toen de chaos in Hongarije groot werd heeft ze daar ingegrepen, al werden de afspraken van Dublin daardoor niet meer nagekomen. Ook heeft ze gezegd dat Syriërs in principe niet worden teruggestuurd, omdat ze uit een oorlog wegvluchten. Ze is daar geen nieuwe koers ingeslagen, wat ze zei was feitelijk juist.
Van de val van Schröder had Merkel geleerd dat je nooit grote beslissingen moet nemen als daar geen grote meerderheid voor is. Nu staat ze wel voor een impopulair standpunt.
Dat deed ze ook in de Griekenlandcrisis. Toen ging ze voor een derde pakket tegen de eerdere beloften in. Op die beslissing heeft ze politiek een veel grotere stempel gedrukt. Nu zegt ze vooral dat je fatsoenlijk met je medemens moet omgaan. En het probleem was er niet mee opgelost als ze iets anders had gezegd. De vluchtelingen waren sowieso gekomen. Beslissend zal zijn of ze de chaos kan beteugelen.
Van Merkel wordt vaak gezegd dat ze pas een beslissing neemt als ze daar via haar eigen gehouden peilingen een meerderheid voor ziet. Wijkt ze daar nu van af?
Ze kijkt zeker naar haar eigen gehouden peilingen. Maar deze crisis toont aan dat ze zich daar niet door laat leiden. Ja, ze is pragmatisch en ‘onideologisch’, maar ze toont zich hier als de domineesdochter met een aantal basisprincipes. Ze wijst op de grondwet en de menselijke waardigheid. Dat zie je aan de emotionele uitspraken die ze deed. Ze zei ‘als je hier je vriendelijke gezicht niet mag laten zien, dan is Duitsland mijn land niet meer’. Hier staat ze echt voor, het komt recht uit haar hart.
Dat was anders dan in de Griekenlandcrisis?
Daar had haar steun voor een derde pakket een veel meer pragmatische achtergrond. Ze vond dat de gevolgen van een Grexit niet waren te overzien. Meer geld naar de Grieken vond ze beter in te calculeren.
Er is gemor binnen de CDU, welke stromingen binnen de partij komen in opstand?
Een substantieel deel van de CDU is van oudsher diep conservatief. Onder Merkel is de koers een stuk progressiever geworden, ze heeft de partij gemoderniseerd. Zo neutraal is ze niet. Dat zie je bijvoorbeeld aan haar gezinspolitiek. De SPD verwijt haar regelmatig dat ze er met hun standpunten vandoor gaat. Dat is politiek wellicht handig, maar de prijs die ze ervoor betaalt is dat de rechts-conservatieve hoek van de partij zich vervreemd voelt. Dat was ook een reden dat de AfD kon opkomen.
Hoe erg is dat?
De onvrede is heel groot. Dit deel van de kiezers voelt zich vreemden worden in eigen land. Als Merkel zegt ‘Wir schaffen das‘, dan zeggen zij; ‘maar willen we dat ook?’. Veranderen we Duitsland niet te veel daarmee? Ze zien een samenleving ontstaan zonder grenzen en vastigheden. In de Griekenlandcrisis voelden ze zich ook al meegezogen worden in een economische politiek van anderen. Ze voelen zich niet meer beschermd tegen de boze buitenwereld.
Merkel krijgt veel kritiek van haar eigen zusterpartij, de CSU. In hoeverre is dit een spel voor de bühne?
Het is meer dan een spel geworden. Daarbij moet je kijken naar welke rol partijleider Horst Seehofer speelt. Beieren vangt nu de grootste klap van de vluchtelingencrisis op. En daarin hebben ze geen slecht figuur geslagen. De ontvangst in München was in het begin meer dan vriendelijk. En daar was heel Duitsland trots op. Maar de stemming is nu wel omgeslagen en dus wordt de aanval ingezet naar Berlijn.
Seehofer dreigt met een aanklacht in Karlsruhe. Hoeveel grip heeft Merkel nog op hem?
In die termen moet je niet denken. Het is logisch dat Seehofer zich rechts positioneert van Merkel. In die zin was de Griekenlandcrisis afgelopen zomer veel moeilijker. Als het puntje bij het paaltje komt worden de bondskanselier en Seehofer het wel eens.
Merkel heeft dit dossier naar zich toegetrokken, is het nu erop of eronder voor haar?
Natuurlijk overleeft ze dit. Maar het wordt wel veel lastiger voor haar. Duitsland was de afgelopen jaren zeer tevreden met zichzelf. Het zelfgenoegzaam achterover leunen is nu wel voorbij. Het wordt ruwer, harder. Er is nu echt een koude wind opgestoken, en het zal nog wel erger worden. Maar als je vraagt of ze hierdoor aan haar politieke einde komt, dan is mijn antwoord ‘nee’.
Waarom niet?
Er is geen alternatief. Op dit moment kent haar gedoodverfd opvolger Ursula von der Leyen haar eigen problemen, nu ze wordt verdacht van plagiaat bij het schrijven van haar dissertatie.
Hoe kan het dat het debat in Duitsland zo anders verloopt dan in Nederland?
In Duitsland hebben we een bondskanselier die iets helder durft te zeggen vanuit een innerlijke overtuiging. In Nederland duiken politici weg; struisvogelpolitiek. Bovendien is de vluchtelingencrisis in Duitsland echt van andere orde dan in Nederland. Daarbij valt onze situatie nog redelijk mee, zonder dat ik deze wil bagatelliseren. Een ander belangrijk verschil is dat rechts-populisme in Nederland een stem heeft en in Duitsland niet.
Hoe komt dat?
Als er in Nederland een rechts-populistische partij ontstaat, dan gaan we daar mee praten. In Duitsland wordt er vanaf het allereerste begin keihard stelling genomen tegen zo’n beweging. Je wordt meteen weggezet in de hoek van de neonazi’s, waardoor je onacceptabel wordt voor de meeste Duitsers. Tegelijk trekt zo’n partij in Duitsland onherroepelijk fout volk aan, waardoor het vanzelf nog verder naar rechts opschuift. Dat zag je bij de AfD en Pegida gebeuren. Hoewel ze nu veel aandacht krijgen, zullen ze het op den duur niet overleven in Duitsland.
Merkel is deze week in Brussel voor de Europese Raad, wat is haar voornaamste opgave daar?
Dat wordt enorm ploeteren voor haar. Voor alle oplossingen heeft ze de andere landen hard nodig, maar die staan niet te springen om Duitsland hierin uit de brand te helpen. Landen uit de zuidoostelijke hoek bezien de problemen in Duitsland met een zekere ‘Schadenfreude‘. Ze zeggen dat Duitsland dit over zichzelf heeft afgeroepen.
Wat lezen we vrijdag in de krant over wat in Brussel is besloten?
Natuurlijk dat er gestreefd gaat worden naar opvang in de eigen regio. Daar gaat Duitsland ook wel de portemonnee trekken. Ik denk ook wel dat de gewenste ’transitzones’ van Seehofer er zullen komen, de opvangkampen aan de grens. Maar Duitsland zal echt moeten vechten om steun te krijgen, ze staan redelijk alleen in Brussel.
