Duitslandnieuws.nl werkt in de aanloop naar de Bondsdagverkiezingen 2021 aan artikelen, podcasts en webinars over de Duitse politiek en de impact op Nederland. Wil je meedoen als expert, partner of heb je andere input? Neem dan contact met ons op via Derk Marseille: +49 174 174 1771 of derk@tothem.co
D-Talk Duitse politiek – CDU Parteitag
Schakel maandag 11 januari om 20.30 uur in bij de D-Talk Duitse politiek. Met experts als ING-econoom Carsten Brzeski en politicoloog Gijs Schumacher (UvA) blikken we vooruit op het CDU-partijcongres.
Laat hier je e-mailadres achter, en we sturen je de link om bij het online gesprek aanwezig te zijn.
Opvolger van Angela Merkel
Is Duitsland wel klaar voor een mannelijke bondskanselier? Dit grapje klinkt al een paar jaar als het gaat om de opvolger van Angela Merkel die na de verkiezingen in september echt afzwaait. Tijdens het digitale partijcongres op 15 en 16 januari kiezen 1.001 CDU-gedelegeerden per brief de nieuwe partijvoorzitter, die daarmee automatisch de meeste kans maakt om ‘Kanzlerkandidat‘ te worden tijdens de verkiezingen in september 2021.
Toch betekent het nog niet dat de winnaar die op 22 januari definitief bekend wordt gemaakt, ook echt Merkel gaat opvolgen. In dit artikel stellen we de officiële kandidaten voor, aangevuld met de outsiders die een kans maken wanneer het allemaal net even anders loopt.
Troonopvolger
Eigenlijk had de CDU al een ’troonopvolger’ voor Angela Merkel benoemd. Eind 2018 won Annegret Kramp-Karrenbauer (AKK) onverwachts de verkiezingen om het partijvoorzitterschap. Even daarvoor had Angela Merkel deze functie opgegeven en aangekondigd na 2021 niet voor een nieuwe termijn als bondskanselier te gaan. Na enkele verloren deelstaatverkiezingen stonden de christendemocraten er beroerd voor in de peilingen. Merkel was ‘over de datum’, zo klonk het binnen haar eigen partij. Daarop besloot ze de functies partijleider en bondskanselier uit elkaar te trekken.
AKK wist uiteindelijk de meerderheid achter haar te krijgen ten faveure van Friedrich Merz en Jens Spahn (over deze twee mannen, meer in dit artikel). Toch kwam Kramp-Karrenbauer nooit echt uit de schaduw van Merkel. Na enkele publicitaire uitglijders, sloeg de aanvankelijke blijdschap over het naderende vertrek van Merkel om in een soort heimwee. Al binnen een jaar voelde AKK de bui al hangen, en schreef nieuwe partijleiderschapsverkiezingen uit.
Door de coronacrisis vond dit niet afgelopen december plaats, maar is het nu deels digitaal op 15 en 16 januari. De stemmen worden per brief uitgebracht, al wordt er op 16 januari al wel een voorlopige uitslag bekend gemaakt. De definitieve uitslag volgt op 22 januari. Wanneer er geen gekke dingen gebeuren, is de kans heel groot dat de CDU in september de nieuwe bondskanselier mag leveren. Een kans waar alle CDU-kandidaten zich terdege van bewust zijn.
In dit artikel stellen we de kandidaten voor die zich officieel kandidaat hebben gesteld. Toch zijn er ook nog outsiders, die uit de hoge hoed kunnen worden getoverd bij onvoorziene omstandigheden. Wie zijn ze, waar staan ze voor, hoeveel kans maken ze, en wat betekent een eventuele winst voor Nederland?
Officiële kandidaten
Friedrich Merz
Bio
Joachim-Friedrich Martin Josef Merz (* 11 november 1955 in Brilon, Sauerland, Noordrijn-Westfalen)
Past in de lange rij van ‘geknakte carrières van mannen die te dicht in de buurt kwamen van Merkel. Hij was Europarlementariër van 1989 tot en met 1994, waarna hij Bondsdaglid werd. Van 2000 tot en met 2002 was hij fractievoorzitter en daarmee oppositieleider toen Gerhard Schröder bondskanselier was. Angela Merkel was toen partijvoorzitter en schoof Merz aan de kant om zelf Kanzlerkandidat te worden. Merz verliet in 2009 stilletjes de politiek, hij pakte zijn oude beroep als jurist weer op en maakte carrière als commissaris bij onder meer Commerzbank, AXA, BASF Antwerpen en Borussia Dortmund. Van 2016 tot afgelopen jaar was hij toplobbyist en voorzitter van de RvC van BlackRock, de grootste vermogensbeheerder ter wereld.
Wat hij wil
Merz staat voor de conservatieve CDU’ers die vinden dat de partij onder Merkel te veel naar het midden is geschoven. Hij wordt vooral gesteund door de invloedrijke ondernemerskring binnen de christendemocraten. Hij wil een slankere overheid, lagere belasting en minder schulden maken, punten die vooral voor de pandemie goed klonken. Hij wenst een strenger asielbeleid, ook om de uiterst rechtse AfD wind uit de zeilen te nemen. Tegelijk wil hij een sterker, solidair Europa en ziet hij wel iets in een Europees leger. Merz heeft de voorkeur voor een Jamaica-coalitie: CDU/CSU/Groenen/FDP. De vraag is of de Groenen wel willen regeren met Merz. Lang kon hij scoren met zijn anti-Merkel-koers. Maar de coronacrisis heeft de kritiek op haar doen verstommen.
Hoeveel kans maakt hij?
Merz is vooral onder CDU’ers geliefd, en maakt sowieso kans om deze verkiezing te winnen. Maar is hij ook de ideale Kanzlerkandidat? De algemene kiezer ziet hem vooral als vertegenwoordiger van het bedrijfsleven. Buiten de partij scoort hij matig. En enkele pijnlijke uitspraken over bijvoorbeeld homo’s, vergroten zijn kansen niet. Vanwege zijn conservatieve koers, ligt hij bovendien niet goed bij de invloedrijke vrouwenafdeling. Mocht hij partijleider worden, dan kunnen interne tegenstanders hem altijd nog de weg naar het Kanzleramt versperren. In dat geval kan de premier van Beieren Markus Söder ineens uit de hoge hoed getoverd worden.
Wat betekent zijn winst voor Nederland?
Hoofdeconoom Carsten Brzeski van ING Duitsland zei daarover eerder tegen Duitslandnieuws: Sauerland is weliswaar populair onder Nederlanders, het betekent niet automatisch dat Merz oog heeft voor Nederlandse belangen. Hij zal als conservatief-liberaal grotendeels op één lijn zitten met Rutte. Maar het gevaar bij Merz is dat hij vooral aandacht zal hebben voor de hele grote landen. Dat doet Merkel natuurlijk ook wel, maar zij is veel minder pretentieus en heeft ook aandacht voor de kleinere landen. Met Merz zal Nederland dus harder moeten lobbyen.
Armin Laschet
Bio
Armin Laschet (* 18 februari 1961 in Aken, Noordrijn-Westfalen)
Laschet is sinds 2017 de premier van de deelstaat Noordrijn-Westfalen en is één van de vice-voorzitters van de CDU. Zijn vader liet zich van mijnwerker omscholen tot leraar, zelf studeerde hij rechten en werkte hij als journalist. Als politicus maakte hij vooral carrière via de gemeenteraad in Aken, de Duitse Bondsdag en het Europees parlement. In 2005 werd hij in Noordrijn-Westfalen minister voor Generaties, Gezinszaken, Vrouwen en Integratie. Vanaf 2010 was hij parlementslid in de deelstaat, per 2013 fractieleider en daarmee oppositieleider.
Wat hij wil
Laschet staat misschien wel het meest van alle kandidaten voor het voortzetten van de lijn Merkel. Hij wil meer accenten zetten op digitalisering en innovatie, en binnenlandse veiligheid. Dat zijn ook direct de grootste kritiekpunten op Merkel. Zijn ideeën presenteerde hij maandag, met onder meer een ministerie voor Digitalisering. Verder wil hij scoren met steun voor startups en het afbouwen van bureaucratie. Hij ziet een coalitie met de Groenen wel zitten, in Noordrijn-Westfalen werkt hij samen met de liberale FDP. Hij wordt gezien als een liberale christendemocraat.
Hoeveel kans maakt hij?
Hoewel Laschet binnen de landelijke CDU uitstekende banden heeft, en in tegenstelling tot zijn concurrenten kan rekenen op de steun van machtige CDU-afdeling Noordrijn-Westfalen, betekent dat niet automatisch dat hij de droomkandidaat is. In de peilingen zakt hij namelijk hard, onder meer vanwege zijn wisselvallige optreden tijdens de coronacrisis. Om zijn kansen te vergroten, heeft hij potentieel concurrent Jens Spahn als ‘running mate‘ weten te strikken. Maar inmiddels scoort de landelijk minister van Volksgezondheid in de peilingen beter dan Lachet zelf. Inhoudelijk zijn de meeste CDU’ers het wel met hem eens, het doorzetten van de lijn Merkel met een vleugje moderniteit. Maar hebben ze voldoende vertrouwen in zijn persoon om dit uit te voeren? De eerste stemmen gaan al op dat hij plaats moet maken voor Spahn.
Wat betekent zijn winst voor Nederland?
De regering Laschet heeft voor Noordrijn-Westfalen als een van de speerpunten een nauwere samenwerking met buurlanden België en Nederland. Inmiddels zijn diverse werkbezoeken over en weer geweest. Het meest recent waren de online regeringsbesprekingen eind vorig jaar. Hij heeft dus een uiterst warme band met premier Rutte en is opgegroeid vlakbij de Nederlandse grens. Van alle kandidaten heeft Nederland de beste relatie met hem, zeker ook vanuit de provincie Limburg.
Norbert Röttgen
Bio
Norbert Alois Röttgen (* 2 juli 1965 in Meckenheim, Noordrijn-Westfalen)
Ooit was hij de ‘kroonprins van Merkel’, maar net als alle andere kroonprinsen van Merkel, vond hij zichzelf niet veel later terug op een zijspoor. Sinds 1994 is hij Bondsdaglid, en klom hij op tot vice-fractiesecretaris van de CDU. Van 2009 tot en met 2012 was hij minister voor Milieu en gold hij als topkandidaat om ooit Merkel op te volgen. Hij mocht zich vervolgens bewijzen als lijsttrekker in Noordrijn-Westfalen, waar hij de verkiezingen jammerlijk verloor van de SPD. De voormalig vertrouweling van Merkel mocht daarop als buitenlandwoordvoerder regelmatig in talkshows verschijnen, maar zijn kansen op hogere posities leken verkeken.
Wat hij wil
Van alle kandidaten maakt Röttgen zich het meest hard voor internationale samenwerking. Hij wil de banden met Frankrijk aanhalen en een meer uitgesproken buitenlandpolitiek van de EU. Hij wil de banden met de VS herstellen, consequenter omgaan met Rusland en China een een sterkere rol voor de Bundeswehr als vredesmacht in bijvoorbeeld Afrika. Röttgen wordt toegeschreven aan de liberale modern-burgerlijke vleugel van de CDU.
Hoeveel kans maakt hij?
Het grootste probleem voor Röttgen is dat hij een katholieke jurist uit Noordrijn-Westfalen is, net als Merz en Laschet. Waar Merz nog veel punten scoorde bij ondernemers tijdens de verloren verkiezingen tegen AKK, en Laschet als minister-president dagelijks in het nieuws is, moet Röttgen vechten om aandacht. Toch heeft hij zijn kansloze positie weten om te draaien in ‘outsider met potentie’. Juist toen Merz en Laschet negatief in het nieuws kwamen, scoorde Röttgen punten met het benoemen van vrouwen in zijn team en beschaafde optredens. Misschien vinden CDU’ers hem wel de meest sympathieke katholieke jurist uit Noordrijn-Westfalen van allemaal.
Symbolisch voor zijn gestegen kansen, was het liedje van de komiek Jan Böhmermann: stem desnoods op Röttgen:
Wat betekent zijn winst voor Nederland?
Hierbij geldt hetzelfde als bij Merz. Röttgen is erg voor Europese samenwerking, maar heeft waarschijnlijk vooral oog voor de grotere landen. Nederland zal bij hem goed moeten lobbyen, maar waarschijnlijk staat de deur open.
Outsiders
Officieel hebben alleen de bovenstaande katholieke juristen uit Noordrijn-Westfalen zich kandidaat gesteld. Toch bestaat de kans dat zij het om uiteenlopende redenen niet worden. Geen van de drie is uitgesproken favoriet. Op weg naar het Kanzleramt kan er dus nog van alles gebeuren.
Jens Spahn
Bio
Jens Georg Spahn (* 16 mei 1980 in Ahaus, Noordrijn-Westfalen)
De meest ambitieuze ‘jonge’ CDU’er is al sinds zijn 22ste Bondsdaglid (2002). Stelde zich tegen de ongeschreven regels in kandidaat voor het partijbestuur, heeft op menig christendemocratische teen getrapt om te bereiken waar hij nu is: federaal minister van Volksgezondheid. Partijnestor Wolfgang Schäuble is fan van zijn ambitie en nam hem in de vorige kabinetsperiode onder zijn hoede als parlementair staatssecretaris op het ministerie van Financiën. In 2018 deed hij al een gooi naar het partijleiderschap, toen haalden AKK en Merz meer stemmen. Ondanks zijn openlijke kritiek op Merkel nam ze hem toen op in haar ministersploeg, hij mag zich bewijzen op het lastige ministerie van Volksgezondheid, waar diverse flinke hervormingen moeten worden doorgevoerd. Toen had niemand kunnen voorzien dat er een coronacrisis aankwam. In de peilingen hoort hij met Merkel inmiddels tot de meest populaire politici van Duitsland. Hij is een katholiek uit Noordrijn-Westfalen, maar geen jurist. Hij studeerde politieke wetenschappen en volgde een interne opleiding bij een bank.
Wat hij wil
Spahn werd lang bestempeld als ‘jonge wilde’ binnen de CDU. Hij staat voor modernisering en digitalisering. Als minister voert hij in hoog tempo hervormingen door in de Duitse zorg, hij is een warm pleitbezorger van e-health. Spahn is openlijk homoseksueel. Mede dankzij zijn druk, stemde de Bondsdag onverwachts voor de openstelling van het huwelijk voor mensen van het gelijke geslacht. Met jongere Bondsdagleden uit diverse partijen maakte hij plannen om beter voor de rechten van de jongere generatie op te komen. In gesprek met Duitslandnieuws vertelde hij over hoe hij het debat in de Bondsdag mistte, hij wil de partij opschudden.
Hoeveel kans maakt hij?
Nu is hij ‘running mate’ in ‘Team Laschet’, maar doet het beter dan zijn teamchef in de peilingen. Hij maakt dus pas kans wanneer de positie van Laschet kansloos lijkt. Lang vonden mensen hem ’te jong’, maar inmiddels loopt hij langer rond in de Duitse politiek dan menig oudere concurrent. Ook werd betwijfeld of Duitsland klaar zou zijn voor een homoseksuele bondskanselier. De peilingen kunnen hem vertrouwen geven. Tegelijk kan hij nog deuken oplopen rond de aanpak van de coronacrisis.
Wat betekent zijn winst voor Nederland?
Ahaus ligt vlakbij de Nederlandse grens. En rond de verkiezingen hielp hij CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt regelmatig met folders uitdelen in Enschede, andersom kon Spahn ook rekenen op de hulp van de Nederlandse christendemocraat. Ook deelt Spahn zijn standpunten over internationale samenwerking met ‘Nederland-fan’ Laschet. Toch zal Nederland bij Spahn net zo goed van zich moeten laten horen om de belangen als buurland naar voren te brengen.
Markus Söder
Bio
Markus Thomas Theodor Söder (* 5 januari 1967 in Neurenberg, Beieren)
Ook Markus Söder geldt als een bijzonder ambitieuze politicus. Bovendien heeft hij als CSU-leider en premier van Beieren bijzonder veel invloed in politiek Berlijn. Hij is jurist en conservatief, komt uit het Frankenland en is luthers-evangelisch. Net als Laschet werkte hij een tijdje als journalist. Als tiener had hij een poster van CSU-mastodont Franz Josef Strauß op zijn kamer hangen. Zijn politieke carrière vindt vooral in Beieren plaats, waar hij na diverse ministersposten het uiteindelijk schopt tot secretaris-generaal van de partij en uiteindelijk Horst Seehofer aan de kant weet te schuiven als CSU-partijleider. Sinds 2018 is hij minister-president van Beieren.
Wat hij wil
Vooral invloed en zoveel mogelijk het behartigen van de Beierse belangen. Na de vluchtelingencrisis gold hij lang als hardliner op het gebied van asielpolitiek. Toen hij merkte dat hij daarmee nauwelijks wind uit de zeilen haalde van de AfD, nam hij meer genuanceerde posities in. Inmiddels besteedt hij veel aandacht aan duurzaamheidsthema’s als de bescherming van bijen en de inzet van waterstoftechnologie. Tijdens de coronacrisis leek het soms of er een wedstrijdje gaande was met Armin Laschet van Noordrijn-Westfalen, wie het eerste was met strengere regels en vervolgens versoepelingen.
Hoeveel kans maakt hij?
Wanneer journalisten hem vragen of hij ambities in Berlijn heeft, antwoordt Söder steevast dat Beieren de mooiste plek onder de hemel is. Hij laat duidelijk doorschemeren dat een coalitie met de Groenen wat hem betreft mogelijk is. Als handige communicator verkondigt hij een nieuw duurzaamheidsprogramma bovenop een Beierse berg, en vorige week knuffelde hij nog een boom. Ondanks dat ‘zijn plek in Beieren’ is, geldt hij al jaren als ‘schaduwkandidaat’, en kan hij van de reservebank worden gehaald wanneer andere kandidaten lijken te mislukken in de race naar het Kanzleramt. Hij doet het steevast goed in de Kanzler-peilingen. Nu gebruikt hij zijn invloed graag achter de schermen, en vervult hij de rol van Kanzlermacher. Zonder zijn zegen gebeurt er weinig bij de christendemocraten, desnoods kroont hij zichzelf dit voorjaar. Merz, Laschet en Röttgen houden hem nauwlettend in de gaten.
Wat betekent zijn winst voor Nederland?
Dat Nederland extra hard aan de lobby moet. Hoewel hij waarschijnlijk niet direct iets tegen Nederlandse belangen heeft, staan ze domweg niet op zijn netvlies. Een bekend voorbeeld is het CSU-voorstel voor het invoeren van een tolvignet voor buitenlanders. Beieren wilde hiermee vooral de in hun ogen oneerlijke situatie aan de Oostenrijkse grens verbeteren, en nam daarmee schadelijke gevolgen aan de Duits-Nederlandse grens op de koop toe.
Opvolger van Merkel in Superwahljahr 2021
De stemming van de dag kan omslaan bij elke deelstaatverkiezingen, en daar heeft Duitsland er veel van in ‘Superwahljahr 2021’.
- 14 maart: Baden-Württemberg en Rijnland-Palts
- 25 april: Thüringen
- 6 juni: Saksen-Anhalt
- 26 september: Bondsdagverkiezingen, Berlijn en Mecklenburg-Voor-Pommeren
Programma van het 33ste partijcongres van de CDU
Normaal gesproken worden de 1.001 gedelegeerden ontvangen in een congreshal met Kaffee und Kuchen, en een uitgebreide selectie van verse kranten. Vervolgens lopen de gedelegeerden langs een soort kleine beurs waar alle sponsoren van de partij zoals de auto-industrie, de tabaksindustrie en banken een stand hebben. Daarachter is dan de grote congreshal waar de gedelegeerden achter tafeltjes kunnen plaatsnemen. Op het podium is plek voor het partijbestuur dat vanachter hun tafels de zaal in kijkt.
Door de coronacrisis gaat het dit jaar allemaal anders en dus digitaal en op papier. Op vrijdagavond 15 januari spreken de huidige voorzitter, bondskanselier Merkel, CSU-chef Markus Söder, Donald Tusk in zijn rol als voorzitter van de Europese Volkspartij, de bondskanselier van Oostenrijk Sebastian Kurz, EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen en de Belarussische oppositieleider Svetlana Tichanovskaja. Gestemd wordt er op 16 januari digitaal, maar uiteindelijk telt de stem die per brief wordt verstuurd. Op de dag zelf wordt er al een voorlopige uitslag bekend gemaakt, maar de definitieve uitslag wordt bekend gemaakt op 22 januari.
D-Talk Duitse politiek – CDU Parteitag
Schakel maandag 11 januari om 20.30 uur in bij de D-Talk Duitse politiek. Met deze experts blikken we vooruit:
– René Cuperus, Senior Associate Research Fellow, Clingendael Instituut
– Gijs Schumacher, Universitair Hoofddocent Politicologie aan de Universiteit van Amsterdam
– Carsten Brzeski, Global Head of Macro Research and Chief Economist Eurozone bij ING
– Axel Hagedorn, Nederlands advocaat en Duitse Rechtsanwalt bij Van Diepen Van der Kroef Advocaten, Amsterdam
Laat hier je e-mailadres achter, en we sturen je de link om bij het online gesprek aanwezig te zijn.
Meedoen of samenwerken
Duitslandnieuws.nl werkt in de aanloop naar de Bondsdagverkiezingen 2021 aan artikelen, podcasts en webinars over de Duitse politiek en de impact op Nederland. Wil je meedoen als expert, partner of heb je andere input? Neem dan contact met ons op via Derk Marseille: +49 174 174 1771 of derk@tothem.co
