De Duits-Franse as, waarop de Europese Unie is gebouwd, raakt hevig uit balans. Dit tot grote frustratie van de trotse Franse politiek. Steeds meer wordt Duitsland gedwongen om alleen het voortouw te nemen in Europa zoals duidelijk werd tijdens de economische- en vluchtelingencrisis. Hierdoor wordt Europa steeds Duitser. Het is voor Nederland zaak dat we ons bewust zijn van de veranderende politieke verhouding in Europa en aansluiting zoeken bij onze oosterburen.
In deel 2 van de serie over het Duitse leiderschap in Europa gaat het over de Duits-Franse relaties. We spreken met Claire Demesmay, expert in Duits-Franse relaties bij de prestigieuze denktank Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik (DGAP). Demesmay publiceerde talloze artikelen over de veranderende Duitse-Franse relaties, zoals recent nog: Frankreich und Deutschland – Bilder, Stereotype, Spiegelungen.
Hoe gaat het eigenlijk met Frankrijk?
Frankrijk is al enige maanden heel erg met zichzelf bezig. Er zijn veel stakingen. De Fransen zijn bezorgd over de economie, de hoge werkloosheid, sociale problemen en natuurlijk de binnenlandse veiligheid. Er heerst het gevoel dat men zwakker is geworden en dan het land wordt bedreigd. De reactie daarop is dat mensen vinden dat het land beter beschermd moet worden. De Franse politiek voelt zich eenzaam en alleen gelaten met zijn problemen. In Mali, Syrië en Irak kregen de Fransen niet de gewenste hulp van de Europese buren, op enige hulp van Duitsland na dan.
Waarom houdt Frankrijk zich zo bezig met internationale conflicten terwijl het in het binnenland niet goed gaat? Een afleidingsmanoeuvre?
Er zijn twee redenen volgens mij. De Franse regering ziet een duidelijk overeenkomst tussen terrorisme in het buitenland en in het binnenland. Men is het er over eens dat de kiem van de terroristische aanvallen in Frankrijk in Syrië ligt. Ten tweede is het in Frankrijk een traditie dat wanneer het slecht gaat in de binnenlandse politiek, men zich op het buitenland concentreert. Dat brengt prestige en geeft het gevoel dat Frankrijk ertoe doet en dat politici daadkracht hebben.
Asymmetrische verhouding
Hoe zijn de Duits-Franse verhoudingen veranderd in de afgelopen decennia?
De verhoudingen zijn steeds asymmetrischer geworden. Frankrijk speelt een steeds minder belangrijke rol. Het Franse ‘nee’ bij het referendum over de Europese grondwet in 2005 heeft het land enorm verzwakt. Toen is Frankrijk de zwakkere partner van Duitsland geworden. Duitsland is gaan twijfelen aan het trouwe bondgenootschap van Frankrijk.
Waren de Duits-Franse relaties daarvoor eigenlijk wel zo goed. Was het niet vooral een verstandshuwelijk?
Natuurlijk, ook al voor de hereniging was de Duitse economie sterker dan de Franse. Het gaat om meer. Frankrijk was politiek tot die tijd sterker dan Duitsland. Dat was na de val van de Muur afgelopen. De Duitse exportindustrie profiteerde vervolgens enorm van de globalisering. De Franse industrie kon niet meekomen. De verhoudingen raakten daardoor nog eens extra in onbalans.
Vastklampen aan Duitsland
Wat betekent dat voor de Duits-Franse leiding in Europa? Wil Frankrijk zich meer opwerpen als leider van Zuid-Europa en laat het de Europese leiding aan Duitsland over?
Nou ja, dat heeft Hollande in het begin wel geprobeerd. Hij begreep echter al snel dat dit niet ging lukken. De grote angst voor veel Fransen is om ineens als Zuid-Europees land gezien te worden. Zij willen de verbindingsrol behouden tussen de strenge Noord-Europeanen en de ‘lakse’ Zuid-Europeanen. Hollande wil die positie behouden en klampt zich nu aan Duitsland vast. Hierdoor is de onderhandelingspositie van Frankrijk nogal verzwakt en dat is een probleem voor de Duits-Franse leiding in Europa.
Hoezo?
Nou, het is niet meer goed mogelijk om over verschillende inzichten te praten. Frankrijk kan steeds moeilijker een duidelijke eigen positie in te nemen tegenover Duitsland. Volgens mij functioneert de Duits-Franse samenwerking juist goed als er duidelijke tegenstellingen zijn, als beide landen anders denken. Wanneer het harmonisch wordt, verliest deze samenwerking juist zijn waarde. Er zijn nog steeds verschillen maar er wordt vooral door de Fransen over gezwegen.
Berlijn steeds meer centrum van Europa
In hoeverre is dit ook een reactie op de veranderende houding van Duitsland? Merkel lijkt steeds meer het voortouw te nemen in Europa.
Het is natuurlijk een wisselwerking ja. Neem de vluchtelingencrisis. Parijs wilde eigenlijk geen vluchtelingen opnemen. Door de aanwezigheid van de Front National en de terreuraanslagen was het klimaat er niet naar. Maar dat werd niet gezegd door de Fransen.
Hollande en Merkel hadden vaak ontmoetingen over het vluchtelingenthema. Hoewel het leek alsof ze het altijd met elkaar eens waren, kwam er nooit een goed voorstel voor Europa. Toen Duitsland zich realiseerde dat de Fransen niet mee wilden meewerken, zijn ze alleen naar Ankara gegaan en hebben ze met Turkije een vluchtelingendeal gesloten.
Ziet u een zelfbewuster Duitsland?
Duitsland realiseert zich steeds meer dat het een bijzondere positie heeft binnen Europa. Berlijn ontpopt zich toenemend tot centrum van Europa. Tijdens de financiële en economische crisis reisden alle Europese leiders af naar Berlijn. Zij wilden bilateraal met Duitsland onderhandelen met de gedachte, ‘als we Duitsland overtuigen dan hebben we in Europa geen probleem meer.’ Zelfs de Fransen deden dat. Toch, in de Duitse diplomatieke wereld is men beducht om voor als dominant of arrogant gezien te worden. De paradox is dat nu juist dat diezelfde diplomaten sterk de verantwoordelijkheid voelen om oplossingen te vinden, om Europa op het juiste pad te krijgen.
Diplomatieke rol Frankrijk
Hoe verandert hierdoor het beeld dat Fransen hebben van Duitsland?
Nou ja, de Fransen zijn hierdoor wel gefrustreerd. Ze hebben het gevoel dat ze er niet meer toe doen en een ondergeschikte rol spelen. De reactie in Frankrijk is dan ook om zich af te wenden van Europa en zich met zichzelf te bemoeien, te navelstaren.
Hoe kan de symmetrie tussen Frankrijk en Duitsland hersteld worden?
Zolang Frankrijk met een zwakke economie kampt, wordt dat lastig. Ook als er hervormingen worden doorgevoerd, duurt het nog een tijd voordat ze effect hebben. Op korte termijn zal dus weinig veranderen. Ik hoop dat beide landen op een nieuwe manier gaan samenwerken. Tijdens de eurocrisis draaide alles om de economie, het terrein waarop Duitsland bijzonder dominant is. Europa gaat tegenwoordig meer om buitenlandse politiek. Als Duitsland het toelaat dat Frankrijk daar een prominente rol in speelt, kan er meer evenwicht komen.
