AfD-partijleider Frauke Petry is vooral huiverig zich al te zeer met het succes van Front National te verbinden. Het is volgens haar een linkse partij en heeft ze geen contact met Marine Le Pen. Het grote verschil is volgens haar dat de AfD voor ‘eigen verantwoordelijkheid en vrijheid staat’. AfD-rechtsbuiten Björn Höcke die wekelijks honderden mensen op de been krijgt in Erfurt, feliciteerde Le Pen wel ogenblikkelijk met haar succes in de eerste ronde.
Maar volgens René Cuperus, columnist voor de Volkskrant en verbonden aan PvdA-denktank Wiardi Beckman Stichting en het Duitslandinstituut in Amsterdam kan de AfD dat succes in Duitsland niet herhalen. “Een paradox. FN is een van origine antisemitische partij en kan doorbreken tot het politieke midden van een groot Europees land. Terwijl alles er op wijst dat de veel minder radicale AfD niet in de buurt kan komen van het succes van Le Pen.”
AfD-leider Frauke Petry in oktober over Front National:
Dat bepaalde standpunten bij de partijen op elkaar lijken is geen toeval, zegt Frauke Petry, omdat ze allebei tegen de gevestigde orde aanschoppen. Scroll voor een vergelijking van de standpunten tot onderaan dit artikel.
CDU linkser, AfD rechtser
En toch zijn beide partijen ondanks de ontkenningen de afgelopen tijd meer op elkaar gaan lijken. Oud-partijleider Bernd Lucke sloot samenwerking met Le Pen en Geert Wilders nog uit, maar sinds zijn gedwongen vertrek van afgelopen zomer is de AfD naar rechts opgeschoven. En bij Front National voltrok zich een tegenovergestelde beweging, Marine Le Pen deed met het wegsturen van haar antisemitische vader moeite om bij een groter publiek een verkiesbare optie te zijn.
Petry beschrijft haar partij als liberaal-economisch. Dat gold wellicht nog toen professor economie Lucke de partij aanvoerde. Nu probeert vice-voorzitter Alexander Gauland de jongste partij van Duitsland juist aantrekkelijk te maken voor de ‘kleine man’, waarbij thema’s als het vrijhandelsverdrag met de VS en liberale economische standpunten juist taboe zijn.
Tegen de onderzoekers van Infratest Dimap [pdf] zeggen mensen dat dat de AfD afgelopen jaar flink naar rechts is opgeschoven. De CDU heeft in hun ogen juist een tegenovergestelde beweging gemaakt en is volgens de bevraagden voor het eerst links van het midden terug te vinden. Daarmee hebben de christendemocraten een enorm gaat op rechts open gelaten, waar de AfD handig gebruik van maakt.
Ook de AfD-stemmers zelf vinden dat hun partij een ruk naar rechts heeft gemaakt:
In Frankrijk haalde Front National door het hele land succes. Zou zoiets met een rechtsere AfD ook in Duitsland mogelijk zijn? De afgelopen decennia haalde geen enkele rechtse partij succes, naar het motto van CSU-mastodont Franz Josef Strauß dat zijn partij rechts niet mocht worden ingehaald. “Rechtse partijen krijgen het in Duitsland altijd lastig omdat ze hun verhouding met het nationaalsocialisme moeten uitleggen”, stelt politicoloog Gideon Botsch van de universiteit van Potsdam tegen n-tv.
Cordon sanitaire tegen rechts
En dus kan de AfD het succes van Front National niet nadoen, denkt Cuperus. “In beide landen zullen evenveel mensen tegen migratie zijn, ongeveer 25%. Maar het politieke midden zal een cordon sanitaire opwerpen tegen de ‘rechte Rand‘. Daar doen ook krachten als mainstream media en kerken in mee.” En dat is begrijpelijk, vindt hij. “De agressie komt van de neonazi’s die brandaanslagen plegen. Dat maakt het tot een heel andere situatie dan in Nederland.”
Daarnaast is Pegida nog altijd vooral groot Oost-Duitsland. “West-Duitsers kunnen het daarmee ook afdoen als een soort ‘Ossi-domheid’. Dat kan een echte groei in de weg staan.”
Het rommelt wel op de rechtse vleugel in Duitsland, ziet Cuperus. “Er is een hele nieuwe flank voorbij CDU/CSU in ontwikkeling. Rechts-populisme, euroscepsis, nationaal-conservatisme, extremisme: het is nog niet echt uitgekristalliseerd in Duitsland.” En dat doet de CSU via de ‘good cop, bad cop-methode’ verder naar rechts op laten schuiven, zegt de politiek ideoloog. “Kijk naar CSU-leider Seehofer in het vluchtelingendebat. Hij zal nog meer de anti-vluchtelingenstemming bij de christendemocratische Stammwähler moeten pareren. Met Merkel als goede fee daar tegenover.”
AfD is nog niet stabiel
Tot nog toe was er nauwelijks een voedingsbodem voor rechts in Duitsland, omdat het land profiteert van de Europese samenwerking, zegt Botsch. Maar de vluchtelingencrisis kan daar verandering in brengen, denkt hij. “Dan moet de AfD wel voor elkaar krijgen wat partijen als Front National en PVV is gelukt; een hechte band opbouwen met het rechtse milieu.”
Cuperus ziet nog een ander groot probleem voor de AfD. “Waar binnen FN zelfs ondanks het wegsturen van Jean-Marie Le Pen de positie van dochter Marine onbetwist is, blijft de AfD nog immer in leiderschaps- en koersgevechten verwikkeld.” Hij wijst er op hoe vice-voorzitter Gauland dit weekend partijleider Petry terug floot om Björn Höcke. “De partij transformeert te snel en rommelig van anti-euro professorenpartij tot de politieke vleugel van anti-islambeweging Pegida. En zelfs dat laatste wordt intern fel betwist.”
Duitsland staat alleen
Na de verkiezingen voor het Europees Parlement probeerden Wilders en Le Pen tevergeefs een Europese samenwerking op gang te krijgen. Toen wilde de AfD onder Bernd Lucke niet eens aanschuiven. Ook Petry zal dat niet doen, denkt Cuperus. “In Duitsland ligt dit vanwege de historische erflast zeer gevoelig. Dan wordt een eventuele samenwerking met Le Pen onder het vergrootglas gelegd. Het is zeer delicaat voor haar.”
In heel Europa waart het eurosceptische populisme door het politieke establishment. Zo niet in Duitsland, daar roepen politici juist op tot meer vluchtelingen en méér Europa. Het kan gevaarlijk zijn dat het land dat aan de Europese knoppen zit, zo weinig ervaart en sensibel is voor wat omringende landen meemaken, zegt Cuperus. “Duitsland staat bijna alleen in de wens voor meer macht naar Brussel.”
De Duitse politieke elite merkt het niet en dat is volgens hem bij wijze van spreken de grootste ‘bijdrage’ van AfD en Pegida. “Zij laten Duitsland van onderop de rechts-populistische dreiging uit de rest van Europa voelen. Politiek weet men dit nog goed te beheersen. Ondergronds lukt dat niet, kijk naar de afschuwelijke brandaanslagen van neonazi’s op asielzoekerscentra.”
Op deze thema’s zijn AfD en FN het aardig eens
- Migratie/integratie:
Hier is de overeenkomst het duidelijkste. Beide partijen willen de landsgrenzen sluiten. Nu FN haar antisemitische koers heeft afgezworen, ligt hier een hindernis minder voor de AfD. - Europa:
Officieel is AfD alleen tegen de euro, niet tegen Europa. Maar Petry heeft zich al eens laten ontvallen dat ze net als Le Pen opnieuw naar de Europese verdragen wil kijken. Landen als Bulgarije hebben wat haar betreft niets te zoeken in de EU. - Economie:
Hier herhaalt Petry steeds dat FN socialistisch is en daarom geen logische partner. Toch zijn ook hier overeenkomsten. Beide partijen keren zich tegen TTIP, het vrijhandelsakkoord tussen Europa en de VS. Ook willen ze allebei de sancties tegen Rusland schrappen. Voor beiden is het mkb belangrijk en moeten belastingvoordelen voor internationale concerns aan banden worden gelegd. - Rusland:
AfD wil samen met Russische stichtingen en de ambassade congressen organiseren. Vice-voorzitter Gauland wil niet zo ver gaan als Marine Le Pen door miljoenenkredieten op te halen bij Russische banken. Hij wil naar eigen zeggen ‘zich niet laten kopen’. - Cultuur:
AfD wil een ondergrens instellen voor het aantal Duitstalige liedjes wat op de radio wordt gedraaid. ‘Happy Birthday’ zou Petry graag van kinderfeestjes willen verbannen. Daarin lijkt de partij aardig op de standpunten van Front National, die nog verder gaan om het Frans te beschermen.
