De deelstaatverkiezingen in Beieren van afgelopen zondag zijn voor de drie partijen in de Duitse grote coalitie CDU, CSU en SPD desastreus verlopen. Nadat bekend werd dat de CSU haar absolute meerderheid had verloren, werden de messen gelijk geslepen.
Algemene conclusie leek dat er koppen moeten rollen, zoals bijvoorbeeld de minister van Binnenlandse Zaken, Horst Seehofer (CSU), die in verband met de asielpolitiek een ongegronde en felle toonzetting gebruikte en al langere tijd met Merkel van gevecht naar gevecht raast. Vanzelfsprekend werd ook Andrea Nahles genoemd, partijvoorzitter van de SPD, die mede verantwoordelijk wordt geacht voor het uitermate slechte resultaat van de SPD in Beieren met slechts 9,7%.
Maar blijkbaar wordt de soep een paar dagen later toch niet zo heet gegeten. Horst Seehofer blijft voorlopig op zijn post, omdat de CSU pas eind november hun balans wil opmaken en dan pas over personele consequenties wil beslissen. Dit komt goed uit voor Seehofer, maar ook voor de partijvoorzitter van de CSU, Markus Söder, die het slechtste resultaat van de deelstaatverkiezingen sinds de Tweede Wereldoorlog aan zijn partij moest verkopen (37,2%).
CSU moet orde op zaken stellen
Voordeel voor Söder is dat hij een willige coalitiepartner heeft in de Freie Wähler. Samen hebben ze voldoende zetels om een stabiele regering in Beieren te kunnen vormen. De Freie Wähler zijn een conservatieve club, maar je kunt ze niet vergelijken met de AfD. In haar partijprogramma wordt erop gewezen dat zakelijkheid in het asieldebat noodzakelijk is, men wil geen ‘Hetze‘.
Nu de Beierse grondwet eist dat de nieuwe regering binnen een maand moet staan, wordt verwacht dat al op 12 november Söder wederom de Beierse minister-president wordt. Als de CSU met de Freie Wähler in zee gaat, moet de CSU ook in Berlijn orde op zaken stellen. Het resultaat in Beieren zal de CSU ervan afhouden om de grote coalitie in Berlijn te laten ontploffen, omdat nieuwe nationale verkiezingen voor de CSU net zo rampzalig kunnen uitpakken als de Beierse verkiezingen. Seehofer hoopt zo nog zijn ministerpost te redden.
SPD vreest voor deelstaatverkiezingen Hessen
SPD-leider Andrea Nahles heeft in ieder geval nog respijt tot de deelstaatverkiezingen die over één week plaatsvinden in Hessen. Deze deelstaat wordt geregeerd door de CDU met minister-president Volker Bouffier in een coalitie met Die Grünen. Tot afgelopen woensdag wezen de peilingen op 29% voor de CDU en 23% voor de SPD. Ook Die Grünen konden al op een goed resultaat rekenen in de peilingen met 18%.
Als de SPD daadwerkelijk op 23% uitkomt, zat dat als een overwinning worden gevierd, omdat de SPD op federaal niveau op dit moment bij geen enkele opiniepeiler de 20% haalt. Maar in de meest recente peilingen van afgelopen donderdag veranderde dit. CDU en SPD verliezen volgens die peiling ieder 3%, terwijl Die Grünen 4% winnen en op een totaal komen van 22%. Als deze trend zich blijft voortzetten, is een nieuwe coalitie van CDU en Die Grünen nog in zicht, met misschien Die Grünen zelfs als grootste partij.
Na TV-duel tussen MP Bouffier (CDU) van Hessen en uitdager Schäfer-Gümbel (SPD) verliezen CDU en SPD 3% in peiling en Grüne 4% erbij. Zo!! https://t.co/RKbFoU5Hy1
— Axel Hagedorn (@axhagedorn) October 18, 2018
Druk op de SPD neemt toe
Tegelijkertijd neemt de druk op de SPD en haar bestuur toe om uit de grote coalitie met CDU en CSU te stappen. De tegenstanders van het eerste uur zullen nog luider aansturen op een vertrek. Dit kan echter niet op korte termijn, omdat de kiezers dit niet zouden begrijpen. Ik verwacht bij de SPD een toenemende inhoudelijke escalatie om weer een duidelijk profiel te krijgen en de mogelijkheid te creëren om op een gepast moment de stekker uit de coalitie te kunnen trekken.
Maar niets is zeker met een partij als de SPD, die volstrekt op de grond ligt. De sociaal-democraten bereiken als geheel de kiezers niet meer en in de laatste 12 jaar zijn er al acht verschillende partijvoorzitters vertrokken. Een SPD-leider heeft daarmee een zeer kort houdbaarheidsdatum. Of Andrea Nahles blijft of vertrekt doet er dus niet veel toe. Het gaat om de inhoud.
Merkel stapt niet zomaar op
Veelvuldig wordt ook geroepen dat de positie van Merkel na de Hessen-verkiezingen in het geding zou kunnen komen en zij zich in december niet meer als partijvoorzitter herkiesbaar zal stellen tijdens het partijcongres. Ik twijfel hieraan om meerdere redenen.
Merkel heeft direct na de Beierse verkiezingen aangegeven nu weer sterker als bondskanselier richting te willen geven in de grote coalitie. Dit is in de binnenlandse politiek tot nu toe niet haar stijl geweest, maar wie haar speech in de Bondsdag woensdag heeft gezien, zal zich bedenken of Merkel echt niet in staat is nog een keer vriend en vijand te verassen. Ik heb in lange tijd niet zo’n geestige en humorvolle bondskanselier Merkel gezien.
Merkel met humor:
Nog altijd geen opvolger voor Merkel in het vizier
Daarnaast zie ik geen enkele serieuze kandidaat, die op dit moment als partijvoorzitter in aanmerking komt. De CDU is alleen gebaat bij een vertrek van Angela Merkel als een nieuwe kandidaat daadwerkelijk een verbetering zou zijn. De potentiële kandidaten staan óf volledig achter Merkel, óf hebben niet genoeg steun binnen de partij om als partijvoorzitter de CDU te versterken.
Annegret Kramp-Karrenbauer, de huidige partijsecretaris, acht ik daartoe op dit moment in ieder geval niet in staat. En ik ga er sowieso niet vanuit dat Merkel zonder meer het veld zal ruimen. Ik verwacht daarom dat de bondskanselier in december wordt herkozen als partijvoorzitter voor de volgende twee jaar.
Daarvoor spreekt ook dat binnen de CDU langzaamaan aan de opvolging van Merkel kan worden gewerkt. Als in 2020 een nieuwe partijvoorzitter wordt gekozen, zal dat één jaar voor de komende landelijke verkiezingen zijn. Vrij zeker is de dan gekozen partijvoorzitter ook kanselierskandidaat voor de CDU bij de bondsverkiezingen in 2021.
Maar zoals ze in Duitsland zeggen “Erstens kommt es anders und zweitens als man denkt!”
