Angela Merkel had er ‘oneindig lang’ over nagedacht of ze voor een vierde termijn zou gaan, zei ze eind vorige maand tegen de pers. Begrijpelijk, ze krijgt nogal wat voor de kiezen. Duitsland is sterk gepolariseerd, de rechtspopulistische partij AfD aan de rechterkant en de vergaande gesprekken tussen de linkse partijen bedreigen haar kandidatuur. “Deze verkiezing wordt de moeilijkste sinds de Duitse eenheid”, zei ze met het nodige realisme.
Duitslandnieuws zet de vijf grootste uitdagingen voor een eventuele Merkel 4 op een rij.
1. Integratie van minderheden
Na de komst van ruim een miljoen vluchtelingen naar Duitsland is integratie de absolute nummer een op deze lijst. Duitsland kende tot voor kort geen integratiebeleid zoals in Nederland. De vluchtelingenstroom baart veel Duitsers zorgen. Einwanderungsland Duitsland had een integratiewet nodig.
Die kwam er afgelopen mei. De eerste Duitse integratiewet is een mix tussen ‘meedoen of wegwezen’. Een migrant die niet wil integreren, de taal niet wil leren of zichzelf na vijf jaar niet kan onderhouden, kan zijn verblijfsvergunning verliezen. Door ‘woonplaatstoewijzing’ moet gettovorming in de grote steden worden tegengegaan. Maar of de integratiewet ver genoeg gaat, wordt door sommige experts betwijfeld. De effecten van het nieuwe beleid worden pas op termijn merkbaar.
De rechtspopulistische Alternative für Deutschland (AfD) vaart wel bij de discussie over migratie en integratie. De AfD zal Merkel, in een eventuele nieuwe regeringsperiode, elk incident met migranten onder de neus wrijven en blijven hameren op het sluiten van de grenzen. Volgens de huidige peilingen komen de rechtspopulisten in september met dubbele cijfers in de Bondsdag. Zij hebben dan een landelijk platform en kunnen Merkel in in het parlement het leven zuur maken.
2. Europa bij elkaar houden
De komende jaren worden cruciaal voor de Europese Unie. Zelden was het vertrouwen in het Europese project zo laag als nu. De verkiezingen in Nederland en vooral in Frankrijk het komend voorjaar kunnen de problemen flink vergroten. Sommige experts voorspellen zelfs van het einde van de EU wanneer Marine Le Pen van de rechtspopulistische Front National de grootste partij wordt in Frankrijk. De Brexit laat immers zien dat uit de EU stappen tot de mogelijkheden behoort.
De rol van Duitsland – als grootste economische en politieke macht – was en blijft cruciaal voor het samenhouden van de Unie. Als er oplossingen gevonden moeten worden voor Europese problemen, kijken de lidstaten naar de Duitsers. Denk aan wat er eerder gebeurde tijdens de Griekse begrotingscrisis, de vluchtelingendeal met Turkije en het Minsk-akkoord na de Russische interventie in de Oekraïne.
Maar het wordt steeds lastiger voor een toekomstige bondskanselier om dealmaker van Europa te zijn. In die rol moet je genereus kunnen zijn op het moment dat er patstellingen ontstaan tussen de lidstaten. De euroscepsis van de AfD slaat over naar andere partijen, waaronder Merkels zusterpartij CSU. Dat beperkt de speelruimte van een eventuele regering Merkel 4 aanzienlijk.
3. Crises bezweren aan Europa’s grenzen
Nu Donald Trump de scepter overneemt van de Amerikaanse president Obama, zijn de gevolgen voor Europa onduidelijk. De kersverse president-elect twijfelt over het voortbestaan van de NAVO en wil Amerikaanse troepen uit Europa terughalen. Nu de Amerikanen mogelijk niet meer garant staan voor de veiligheid in Europa en militaire grootmacht Groot-Brittannië de EU verlaat, mag Duitsland de kastanjes uit het vuur halen.
Zonder Amerikaanse bescherming kan Duitsland niet langer enkel de rol van pacifistische economische grootmacht spelen. Merkel 4 zal met een plan moeten komen om de veiligheid van de burgers in Europa te garanderen. Een Europese veiligheids- en defensieunie is al in de maak.
Duitsland zal in de komende jaren de verhouding met de Russische president Poetin moeten verbeteren. Merkel fungeerde tijdens de Oekraïne-crisis al als bemiddelaar namens Europa. De verkiezing van Donald Trump als president-elect maakt het een eventuele Merkel 4 niet gemakkelijk.
Hetzelfde geldt voor Syrië. Ook hier zal Duitsland opnieuw een brugfunctie moeten gaan vervullen tussen de twee grootmachten Amerika en Rusland om het uitzichtloze conflict tot een einde te brengen. In de gespannen relatie met de Turkse president Erdogan moet een de nieuwe regering balanceren tussen het overeind houden van de omstreden vluchtelingendeal en Duitslands rol als hoeder van de liberale democratie.
4. Sociale ongelijkheid aanpakken
Ondanks het enorme economische succes van Duitsland in de laatste jaren groeit de sociale ongelijkheid. De inkomensverschillen zijn enorm. Volgens een studie van de Hans-Böckler-Stiftung uit afgelopen augustus zijn de inkomensverschillen de afgelopen twintig jaar flink gestegen, ondanks de invoering van het minimumloon op 1 januari 2015. Duitsland staat volgens de studie inmiddels op de twee plek in de EU als land met het grootste verschillen in vermogen.
Tijdens de persconferentie zondag zei Merkel dat ze het een van grote uitdagingen ziet de Soziale Marktwirtschaft overeind te willen houden in een tijd van globalisering. Ze hoeft daarbij op niet al teveel steun te rekenen van de machtige bedrijvenlobby in Duitsland. De concurrentiepositie van Exportweltmeister Duitsland, zoals het land zichzelf graag noemt, kan erdoor in gevaar komen.
Een bijzonder probleem heeft het land van Merkel met de pensioenen. Voor ouderen in het snel vergrijzende Duitsland dreigt een armoedeval. Er heerst daarom grote verdeeldheid over de aanpak van armoede onder ouderen, de pensioenleeftijd en pensioenheffing. Wettelijk is vastgelegd hoe hoog het pensioen is van een gemiddelde werknemer ten opzichte van het gemiddeld verdiende inkomen na 45 jaar inleggen in de pensioenpot. Nu is dat 48% en het mag tot 2030 niet onder de 43% dalen. Wanneer er niets verandert, daalt het percentage in 2045 naar 41,6%.
5. Haar eigen imago en opvolging
Na 11 jaar in het ambt van bondskanselier treedt er onherroepelijk verzadiging op. Tijdens het recente bezoek van Obama aan Berlijn zei ze nog dat democratie leeft van verandering. Toch voelt de bondskanselier zichzelf nog fris en vernieuwend genoeg om nog eens voor vier jaar aan treden. Hoewel haar populariteit onder de Duitse bevolking is gedaald, kan ze nog altijd rekenen op, een voor Europese begrippen, hoge populariteitswaarden.
De CDU wordt vaak een ‘partij zonder onderlijf’ genoemd. Net als tijdens de laatste periode van Helmut Kohl (1982 – 1998) is er op nu geen duidelijke nummer twee in de partij na Merkel. De toen onbekende Merkel pleegde een coup tegen een het instituut Helmut Kohl. Dat zou Merkel ook kunnen gebeuren.
De minister van financiën Schäuble is eerste CDU’er waar Duitse commentatoren aan denken. Toch, hij is inmiddels 74 oud en heeft als financiële hardliner in delen van Europa impopulair gemaakt tijdens de Griekse begrotingscrisis. De minister van defensie Ursula von der Leyen werd veelvuldig genoemd maar beet haar tanden stuk op de problemen binnen haar ministerie. De afgelopen maanden is zij erg onzichtbaar. Tot aan de deelstaatverkiezingen van 13 maart was Julia Klöckner een veelgenoemde kandidaat om Merkel op te volgen. Door zich te distantiëren van Merkel in de vluchtelingencrisis nam ze een grote gok en verloor.
Wijnkoningin Klöckner is een charismatische vrouw die het erg goed doet in de media. Tegen haar spreekt een gebrek aan landelijke of Europese politieke ervaring. Tot slot is daar nog de vertegenwoordiger van de jonge generatie van de CDU, Bondsdaglid Jens Spahn. Hij geldt als conservatief en heeft een nogal populistische stijl van politiek bedrijven. Het is bij hem de vraag of hij überhaupt geschikt is om de flanken van de ‘middenpartij’ CDU te verenigen.
