Het vertrouwen in de eerlijkheid van de pers is in Duitsland al laag, zo blijkt uit een onderzoek uit 2013 waarin mensen aangeven dat ze journalisten nog corrupter vinden dan de overheid. De manier waarop media omgaan met de rechts-populistische partij AfD en anti-islamiseringsbeweging Pegida zorgt er bepaald niet voor dat het vertrouwen wordt hersteld.
Waarheid genegeerd
Media en politiek hebben het zich wat de AfD betreft er veel te makkelijk van af gemaakt, schrijft journalist
SPD-leider Sigmar Gabriel wilde de AfD de toegang tot talkshows verbieden en de laten onderzoeken door de geheime dienst. Der Spiegel-columnist Jakob Augstein vindt zelfs dat AfD-stemmers door de rest van de democratie moet worden genegeerd ‘omdat racisten niet in een regering thuishoren’. Zelfs na de grote verkiezingswinst bij de deelstaatverkiezingen in maart probeerden veel media die waarheid te negeren, zegt Winterbauer. “Nu kijkt iedereen elkaar aan en vraagt zich af, hoe heeft dit kunnen gebeuren?”
Media als pedagogen en theologen
Het wantrouwen zit diep. Kritiek op de Duitse media wordt al meer dan een jaar hardop geuit door de deelnemers van de Pegida-marsen. ‘Lügenpresse‘, scanderen ze wekelijks. Sinds de wispelturige berichtgeving over de daders van de massa-aanrandingen in Keulen tijdens de jaarwisseling, is het debat losgebroken onder een veel breder publiek.
Na Keulen werd het verschil tussen de regionale en nationale pers zichtbaar, zegt emeritus hoogleraar journalistiek Horst Pöttker tegen Duitslandnieuws. “De lokale pers doet verslag, schrijft op wat ze zien. Landelijke media zijn veel meer op een ander niveau bezig; wat kunnen we als waarheid presenteren aan ons publiek? Ze zijn lang te werk gegaan als een soort pedagogen en theologen.”
Dat doen ze volgens hem heel bewust. De Duitse pers kent een sterke traditie als ‘opvoeder van de natie’, Gesinnungsjournalismus, aldus de hoogleraar. “De geallieerden probeerden dat al te breken. Vergeet niet, Duitsland heeft nog niet zo’n lange ervaring met vrije pers. Oost 25 jaar, West 70 jaar. In de Angelsaksische wereld is vrije media veel dieper verankerd dan in Duitsland.”
Gratis martelaarsrol
Hoe dat werkte werd goed zichtbaar toen voorafgaand aan de deelstaatverkiezingen afgelopen maart waar de AfD zou worden geweerd uit diverse verkiezingsdebatten op de publieke radio en tv. Uiteindelijk was de partij toch welkom. Minister-president Malu Dreyer (SPD) van Rijnland-Palts weigerde toen om naar de studio te komen. Ze stuurde een partijgenoot.
Het tegenovergestelde van wat de gevestigde media en partijen wilden gebeurde; de nieuwe partij scoorde op 13 maart in drie deelstaten dubbele cijfers. Voorzitter Ruprecht Polenz (CDU) van de ZDF-mediaraad toonde zich kritisch op de journalistiek en politiek. De winst van de AfD was mede te danken aan het feit dat de partij ‘gratis een martelaarsrol heeft gekregen’.
De mediaconsument is daarnaast al lang niet meer enkel aangewezen op de klassieke media zoals de publieke omroep. Juist AfD-kiezers zijn erg actief op Facebook en delen daar hun eigen berichten. De krampachtige manier waarop politici en media met de nieuwe partij omgaan, drijft mensen juist naar de AfD, concludeert Winterbauer. “Juist de publieke omroep faalt in zijn opdracht van eerlijke berichtgeving.”
Schot in eigen doel
Dat journalisten geen rol als schoolmeester of dominee moeten aannemen, daar komt men nu zo langzamerhand achter, zegt hoogleraar Pöttker. “De mensen zijn mondiger geworden, men wil niet dom gehouden worden.” Die pedagogische aanpak, het bijna arrogante opvoeden van het publiek, dat is voorbij volgens hem. “De journalistiek in Duitsland weet dat de geloofwaardigheid in het geding is. Simpelweg mededelingen doen is niet meer genoeg. Mensen eisen transparantie, dat de bronnen openbaar worden. En terecht.”
Buitensluiten, negeren, uitschelden. Die tactiek werkt duidelijk niet, stelt ook Winterbauer. Al wijst hij er op dat veel media daar nog niet achter zijn. Hij somt een aantal voorbeelden op hoe journalisten op sociale media AfD’ers openlijk beledigen na de verkiezingen. “En als een krant zoals de Berliner Kurier met opzet een niet zo’n voordelige foto plaatst van partijleider Frauke Petry met de kop ‘AfD-succes schokt Duitsland’, dan is dat een schot in eigen doel. De verkiezingsuitslag schokt misschien politici en journalisten, maar een groot deel van de bevolking denkt daar heel anders over. Zij hebben juist op deze partij gestemd.”
Geen debat onder journalisten
Duitse media praten sowieso niet zo graag over hun eigen geloofwaardigheid, vindt de gerenommeerde onderzoeksjournalist Hans Leyendecker van de Süddeutsche Zeitung. Volgens hem hebben journalisten daar nooit echt een zelfkritische discussie over gevoerd. “Men zegt dan dat reisjournalisten corrupt zijn, maar veel verder komt het debat niet”, zegt hij tegen P-Magazine.
De pers omkopen in Duitsland is overigens niet strafbaar. Maar meestal gebeurt het subtieler. Enkel de ‘meest geliefde’ journalisten krijgen de felbegeerde nieuwtjes toegespeeld van bedrijven, instanties en organisaties. Dat zijn journalisten die op ‘de gewenste manier’ niet al te kritisch met de informatie omgaan. Of er wordt druk uitgeoefend op de hoofdredactie of de uitgever. Vaak wordt een al te ijverige journalist dan van een bepaald thema afgetrokken. Een andere manier is om verslaggevers zo te paaien met luxe reisjes dat het hen zwaar valt om daarna met de nodige afstand over een onderwerp te schrijven.
Geen schone handen
Leyendecker denkt niet dat de meeste journalisten er aan kunnen ontkomen. Hij ziet hoe verslaggevers worden gebruikt om bepaalde schandalen te veroorzaken. “Ik ben ook door anderen op die manier ingezet. Maar ik heb altijd de afweging gemaakt in hoeverre ik daar in mee kan gaan.” Problemen met corruptie in de media hebben altijd slechts kort voor ophef gezorgd, echt veranderd is er niets, zegt hij. “Dat je als journalist schone handen kan houden, geloof ik geen seconde.”
‘Nazi’ roepen helpt niet
Terug naar de krampachtige omgang van media met de AfD. Natuurlijk hoort deze partij mee te doen aan talkshows, vindt Winterbauer. “Voer het debat zakelijk, op feiten. Dat dit niet makkelijk is, ontslaat journalisten en politici niet van de plicht om hun werk te doen. Wie steeds ‘nazi’ roept wanneer een rechts-populist opduikt, bewijst zijn eigen zaak een slechte dienst.”
Talkshows durven steeds vaker AfD’ers uit te nodigen, want ‘het beste middel tegen de AfD is de AfD zelf’, zo klinkt het. De redactie van zondagavondtalkshow Anne Will doet dit dan ook en heeft naar eigen zeggen ‘de indruk dat we daarmee een beter beeld van de AfD geven’.
Liever geen AfD op tv
Negeren kan men de partij niet, zegt Frank Brettscheider van de universiteit Hohenheim in de Süddeutsche Zeitung. Het zou volgens de wetenschapper die de partij op de voet volgt de democratie en de realiteit weerspreken. Hij heeft liever niet dat AfD’ers in talkshows optreden. “Daar bedrijven ze een vorm van brulaap-politiek. Dingen die anderen niet hardop durven te zeggen worden zo verspreid onder de massa. Op tv wint nu eenmaal degene die het radicaalst is.”
En dus heeft hij liever geen AfD meer op tv omdat dat beter is voor de kijkers. “Frauke Petry heeft zich er in gespecialiseerd hoe ze op tv scoort voor eigen publiek. Als ze het lastig krijgt, doet ze alsof ze van niets weet. Het publiek leert daar niets van.” Een andere grote talkshow in Duitsland, die van Maybrit Illner, twijfelt inmiddels of ze de AfD nog moeten uitnodigen op donderdag, stelt een redactielid in dezelfde krant. “We sluiten het niet uit, maar wanneer ze enkel ophitsen of oproepen tot geweld, dan zijn ze niet meer welkom.”
