De besmettingen schieten omhoog, de derde golf is volop begonnen. Het 7-dagen-gemiddelde is ver boven de 100 besmettingen per 100.000 inwoners. Dat betekent dat er dagelijks veel te veel coronagevallen bij komen, hoewel Duitsland het daar naar verhouding veel beter doet dan Nederland. Sinds de uitbraak van de pandemie zijn zo’n 80.000 mensen overleden aan het virus. Wat is er gebeurd in Duitsland?
- Luister naar het gesprek van 1 april tussen Bernard Hammelburg en Derk Marseille
In de eerste golf keken we allemaal naar Duitsland, toen was het juist die aanpak via de deelstaten die zo succesvol was. Wat er is gebeurd?
Een jaar geleden was de lockdown een stuk strenger, en was er veel meer eenheid tussen de federale regering en de deelstaten. Maar die harmonie is helemaal weg. Er is veel onenigheid over of er versoepeld kan worden. Maar ook over de trage vaccinatiecampagne. Duitsland zou zelfs met het bestaande vaccins die ze voor handen hebben sneller kunnen zijn. Beloftes over massaal testen werden niet waargemaakt. Er is veel discussie over wie nu voor wat verantwoordelijk is. De videovergaderingen lopen kennelijk zo stroef en de compromissen zijn zo mager, dat het pleidooi klinkt om elkaar weer persoonlijk te treffen.
Een paar voorbeelden. Miljoenen vaccins liggen te wachten in de koelkast en vaccinatiecentra gebruiken slechts twee derde van de capaciteit. En tijdens Pasen willen verschillende deelstaten de vaccinatiecentra zelfs sluiten. Hoe kan dat?
Er gaan van alles mis op heel veel niveaus, bijvoorbeeld in de lokale planning. Zo zijn er vaccinatiecentra in Berlijn waar 9.000 mensen naar huis werden gestuurd omdat er geen vaccins waren geleverd. Op andere plekken komen mensen niet opdagen, terwijl er genoeg voorraad is.
De prikvolgorde is veel te star. Nu zijn bijvoorbeeld de 80-plussers aan de beurt. Bij een echtpaar van 81 en 79, kan nu alleen de 81-jarige komen. Dat is niet efficiënt. Verder blijken de systemen ouderwets en niet digitaal. Faxen moeten worden overgetypt, elke deelstaat hanteert een ander systeem. Het federalisme zit Duitsland hier in de weg. Merkel riep al vertwijfeld: we moeten flexibeler worden!
Merkel onder druk
Hoe kijken de Duitsers hiernaar en wie krijgt de schuld?
Lang kreeg Merkel het ruime vertrouwen als ervaren bondskanselier en als het gezicht van bestuurspartij CDU. Tot eind 2020 leek de CDU dat ook goed te doen. Maar sinds begin dit jaar kalft het vertrouwen snel af. Via Europa zijn te weinig vaccins besteld, de prikvolgorde blijkt te star, het heen-en-weer met AstraZeneca, de mondkapjesaffaire met CDU-Bondsdagleden. Voor de meeste kiezers voelt het nu alsof CDU faalt als bestuurderspartij en crisismanagers. Die hele partij geeft geen goed beeld af, en dat wordt niet eens zozeer Merkel verweten.
Deze week verscheen Angela Merkel in een praatprogramma op tv. Dat doet ze alleen bij hele grote crises. Is de regering in paniek?
Zeker. CDU heeft in 7 weken tijd 11% verloren in de peilingen. Hiervoor werd er vanuit gegaan dat de christendemocraten stevig zouden regeren, waarschijnlijk met als juniorpartner de Groenen. Maar die vanzelfsprekend is helemaal weg, nu in sommige peilingen de Groenen tot op 2% zijn genaderd. Zelfs een coalitie zonder de CDU wordt mogelijk. Merkel weet dat wanneer het nu niet heel snel beter gaat met het crisismanagement, dit vooral de CDU zal worden aangewreven. Mede daarom wil ze koste wat kost de derde golf breken.
Tijdens de eerste golf was Merkel weer ontzettend populair en ook haar partij het CDU, stond er heel goed voor. Dat is niet meer zo. Zijn de kiezers het vertrouwen kwijt? En wat zegt dat over de stemming onder de bevolking?
De frustratie is groot. Al sinds januari worden versoepelingen beloofd. Die gingen begin maart in, maar sindsdien is ook de derde golf begonnen. Met massaal testen zou de samenleving enigszins weer open kunnen, maar van het massaal testen komt in de praktijk weinig terecht. De vaccinatiecampagne loopt zich vast in de bureaucratie. Dagelijks zijn er berichten in de media met allerlei redenen waarom het niet opschiet met de campagne. De mondkapjesaffaire heeft bij veel mensen wel iets geraakt. Men is toe aan een frisse wind.
Het gevecht met de deelstaten
Merkel wil terug naar een strenge lockdown vanwege het aantal besmettingen, maar de deelstaten – die hierover gaan – willen dat lang niet allemaal. Is de discussie over versoepelingen in Duitsland vergelijkbaar met die hier in Nederland?
Je ziet alle smaakjes van streng tot soepel terug in het debat. Verschil is dat deelstaten proberen af te wijken van de landelijke lijn, wat typisch is voor het federale systeem. De een omdat het inderdaad beter door de coronacrisis komt, bij andere premiers spelen politieke afwegingen een duidelijke rol.
In Amerika zijn het ook de deelstaten die over het gezondheidsbeleid gaan. Maar Joe Biden krijgt het wel voor elkaar om een geoliede machine in te zetten. Is het Duitse systeem te vergelijken met het Amerikaanse?
De basis voor het vaccinatiesucces van de Verenigde Staten is gelegd in het voorjaar van 2020. In april lanceerde het Witte Huis het Operatie Warp Speed programma van zo’n 20 miljard dollar: Het heeft de ontwikkeling en massaproductie van vaccins tegen het coronavirus drastisch versneld. Tegelijkertijd werd het goedkeuringsproces voor vaccins en de productie ervan gestroomlijnd en kregen bedrijven veel geld om onderzoek te doen naar vaccins en deze vooraf te bestellen voordat ze werden goedgekeurd. Dankzij dit programma, dat zijn weerga in Duitsland niet kent, worden de mensen in de Verenigde Staten ten minste zes maanden eerder gevaccineerd dan onder normale omstandigheden te verwachten zou zijn geweest. Het succes van de versnelling kan worden gemeten: iets minder dan twee biljoen dollar, schrijft FAZ.
Merkel wil nu kijken of ze meer macht naar zich toe kan trekken. Hoe wordt daarop gereageerd in Duitsland?
Gemengde gevoelens. Op zich is de steun voor Merkel en haar wens voor strengere maatregelen groot. Critici vrezen dat wanneer Merkel de deelstaten de ‘oorlog’ verklaart, ze hiermee haar politieke steun op het spel zet, en dat dit het federale systeem zeer onder druk zet. Hoe bestuurbaar blijft Duitsland de maanden in aanloop naar de Bondsdagverkiezingen in september? Nu zijn er al 6 deelstaten van de 16 die als het even kan hun eigen weg kiezen. Der Spiegel schreef: te hopen is dat de deelstaten nu uit zichzelf de lijn Merkel kiezen, zodat er geen dwang nodig is.
Derk, over een paar maanden zijn er verkiezingen in Duitsland. Hoe beïnvloedt corona en de aanpak daarvan de campagne?
Enorm. Armin Laschet lanceerde dinsdag de verkiezingscampagne vanuit het Konrad Adenauer Haus in Berlijn. Ik denk dat weinig mensen het hebben meegekregen. De CDU/CSU wordt nu gedreven door de angst dat wanneer ze het coronamanagement niet onder controle krijgen, men de verkiezingen kan verliezen. Dat geeft de andere partijen juist wel schwung. Zo’n open wedstrijd hebben we lang niet meer gezien in Duitsland, en dat komt vooral door de reactie op de coronacrisis.
Het CDU van Merkel staat er dus slecht voor. Er is ook nog geen keuze gemaakt voor een opvolger. Hoe kun je eigenlijk campagne voeren zonder dat er al een opvolger is voor Merkel?
Niet dus. Hoe praktijk en mooie woorden op elkaar botsen, werd pijnlijk duidelijk bij de lancering van de CDU-campagne met Laschet dinsdag. “Mach mit beim Machen”, zo heet de campagne waar burgers per thema aan tafel kunnen schuiven om mee te praten. Het verwijt is juist dat de de CDU er weinig van bakt. En dan zweeft de vraag boven de campagne: wie wordt eigenlijk de Kanzlerkandidat? Laschet geeft een heel wisselvallig beeld af, blijft slecht scoren in de peilingen. In de Duitse media klinken nu geluiden dat de beslissing Söder of Laschet snel na Pasen gaat vallen. Tot die tijd is de campagne stuurloos.
Tijdens de verkiezingen in Nederland zag je dat veel kiezers toch achter Mark Rutte bleven staan – Wat de Amerikanen rally around te flag noemen – Dat is in Duitsland dus niet zo?
Je zag dit fenomeen wel bij de afgelopen deelstaatverkiezingen in Baden-Württemberg en Rijnland-Palts, waar de zittende premiers wonnen. Lang zag het er naar uit dat dit landelijk ook zou uitkomen. Maar dat is nu zeer de vraag. De vlag wordt weggehaald, en de kiezer weet nog niet zo goed waar het heen gaat. Voorlopig heeft de CDU dus niet echt een ambtsbonus.]
In Nederland ging de campagne over corona, niet over de EU of over China of klimaat. Hoe is dat in Duitsland?
EU en China staan inderdaad net als in Nederland nauwelijks op de agenda. Bij de laatste deelstaatverkiezingen bleek klimaat wel belangrijk voor de kiezer te zijn. Vooral in Baden-Württemberg, waar dan ook de Groenen wonnen. Je ziet ook dat kopstukken van de CDU en CSU de laatste maanden met regelmaat het thema proberen aan te spreken. Vooral Markus Söder gaat graag op de foto met een boom, een berg of maakt een selfie tijdens het mountainbiken in de natuur.
Opkomst van de Groenen
De Groenen staan in de peilingen nu bijna gelijk met het CDU. Hoe verklaar je dat? In Autoland Duitsland!
[Dat ze nu zo dicht bij elkaar staan heeft vooral met de frustratie over de CDU te maken. Maar dat de Groenen in opmars zijn, is een trend die de afgelopen jaren goed te zien was. De linkse ideologische vleugel, de Fundis, maakten landelijk lang de dienst uit. Ze joegen kiezers in de gordijnen door te pleiten voor een verplichte vegetarische dag in bedrijfskantines, of hogere belastingen. Daar hebben ze van geleerd. In Baden-Württemberg hebben de Realos onder leiding van premier Kretschmann aangetoond dat hun meer pragmatische koers wel door de kiezer wordt gewaardeerd. Die deelstaat is toch de Heimat van Mercedes-Benz en Porsche, waar nu ook op elektrische auto’s wordt ingezet. Sinds de landelijke Groenen met leidersduo Robert Habeck en Annalena Baerbock een minder activistische toon aanslaan, groeien ze in de peilingen.
De Groenen zijn al langer in opkomst in Duitsland. Zijn zij de nieuwe middenpartij?
In Duitse media werden ze laatst omschreven als het nieuwe burgerlijke midden, die het midden een beetje wil opvoeden. De Groenen trekken inderdaad stemmen van christendemocraten die graag wat groener en socialer willen worden. Daarbij hebben ze hun opvoedingsstijl een beetje aangepast. Voorheen stonden ze bekend als de Verbotspartei, nu communiceren ze veel meer kansen, mogelijkheden en alternatieven. Afgaand op de peilingen, werkt dat.
Volgens de peilingen is het denkbaar dat er een soort paarse regering komt in Duitsland. Dus de Socialisten, de Liberalen en de Groenen. Wat zegt dit over de richting die Duitsland opgaat, ook in EU-verband bijvoorbeeld?
Er worden al vergelijkingen gemaakt met het einde van Kabinet Kohl 5, die in 1998 weg moest vanwege de beroemde Spendenaffäre. Toen waren de kiezers ook even klaar met de CDU, en won de SPD met Gerhard Schröder. Hij kon toen twee keer een kabinet vormen met de Groenen, totdat Merkel hem in 2005 nipt versloeg. Nu daalt de CDU/CSU ook hard in de peilingen, en dat biedt kansen voor de beroemde Verkeerslichtcoalitie van Groenen, SPD en de FDP. De Groenen zijn erg pro-Europa, en willen dus meer Europa. De SPD en FDP op zich ook wel, maar zijn daar wat gematigder. Nederland zal hoe dan ook hard moeten lobbyen voor de Nederlandse belangen in Europa via Duitsland.
Het duurt nog een paar maanden, maar is dit ook een teken dat Duitsland zoekt naar een duidelijke breuk met het tijdperk Merkel?
[Wie de peilingen en de huidige teneur in de media volgt, denkt dat het over is met de CDU. De kiezer is hen zat. Men wil een frisse wind, en dan staan de Groenen op pole-positie. Maar wat gebeurt er wanneer Duitsland ineens wel een geoliede machine op weet te bouwen en iedereen in juni weet te prikken? En wanneer het gedoe over het leiderschap voorbij is en er deze zomer ineens weer van alles mogelijk is, kan de kiezer zomaar een beetje vergeten hoe slecht de CDU ervoor staat. De les uit Duitsland is altijd: onderschat nooit de christendemocraten en zeker niet Merkel. Bovendien moeten de Groenen ook nog hun leider kiezen, wat ook nog gedoe op kan leveren.]
BNR en andere audio
Luister naar andere podcasts van Duitslandnieuws
