Vanwege de vrees dat Nederlands wapentuig ingezet zou worden in de strijd tegen Jemen, waar grove schendingen van mensenrechten plaatsvinden, besloot de regering eerder dit jaar om een wapendeal met Saoedi-Arabië niet goed te keuren. Na dit Nederlandse ‘nee’ was het extra zuur dat Duitsland nog geen maand later toestemming gaf voor de levering van 23 helikopters met militaire installaties aan Saoedi-Arabië.
Deze afspraak krijgt echter een opmerkelijk staartje nu Saoedi-Arabië geen interesse meer heeft om Duitse tanks te kopen. Ambassadeur Awwad Alawwad verklaarde dit in een interview met Der Spiegel. De levering van dit materieel vormde al langere tijd een discussiepunt in de Bondsdag,
Bovendien geeft de ambassadeur aan dat de regering in zijn land zich stoort aan de Duitse discussie over het wel of niet leveren van militair materieel. Hij verhoogt daarmee de druk op de Bondsdag.
Omstreden deals
Toch is de nieuwe deal met Saoedi-Arabië niet de eerste omstreden wapenovereenkomst die Duitsland sluit. Zo wilde Indonesië ruim 3 jaar geleden meer dan 100 tanks van Nederland kopen. De Tweede Kamer weigerde deze deal goed te keuren, omdat er zorgen waren over de mensenrechtensituatie in het land. Alleen lieten de Aziaten zich niet zo makkelijk afwimpelen; ze besloten aan te kloppen bij onze oosterburen. Daar stemde de Bondsdag uiteindelijk in met de levering van de militaire voertuigen. “Dat was een heel fout besluit”, stelt Jan van Aken van Die Linke die geldt als wapenexpert in de Bondsdag, “Het mensenrechtenargument was niet doorslaggevend in het debat.”
Volgens de Süddeutsche Zeitung hing de Duitse goedkeuring samen met een gesprek tussen Merkel en president Susilo Bambang Yudhoyono het jaar voor de deal. Ze spraken beiden af om beter samen te werken op militair gebied. Hoewel er geen specifieke wapendeals werden besproken, zou al langere tijd bekend zijn dat Indonesië geïnteresseerd was in Duits materieel. Zo zou de wapendeal al tot in detail zijn besproken voordat Nederland überhaupt weigerde te leveren.
Schijn braafheid Nederland
Door dit soort omstreden deals lijkt het alsof Nederland het brave schooljongetje is en Duitsland daarvan profiteert. Wendela de Vries, coördinator bij Stop Wapenhandel, geeft aan dat dit beeld niet helemaal strookt met de realiteit; “Nederland is sterk in het aankaarten van het morele aspect van het wapenexportbeleid, maar is zelf in de praktijk nog erg actief binnen de wapenhandel.”
Dat zowel Nederland als Duitsland een wereldspeler is op de markt van wapenexport, blijkt onder andere uit het gegeven dat qua aandeel in de globale wapenhandel beide landen in de top 10 staan.
Tekst verder onder data.
Veel speelruimte binnen wapenembargo’s
Het opgeheven morele vingertje van Nederland heeft er met betrekking tot Saoedi-Arabië toe geleid dat het Europees Parlement de lidstaten heeft opgeroepen tot een wapenembargo. Europese exportverboden vormen volgens De Vries vooral een sterk politiek statement waar lang niet iedereen zich aan houdt. “Om te bepalen of het embargo zinvol is, moet eerst de uiteindelijke tekst tegen het licht worden gehouden”, verklaart de lobbyist.
Dat wapenembargo’s in sommige gevallen vrij weinig uithalen, blijkt onder andere uit de massale overtreding van het wapenembargo tegen Egypte. Van Aken wijst er in een gesprek met Duitslandnieuws op dat ‘overtreding’ in deze kwestie eigenlijk een verkeerde term is, omdat er geen regels worden gebroken. “In veel gevallen zijn de deals, ondanks het EU-verbod, toegestaan.” De Vries beaamt dit “De inhoud van het embargo is een slimme optelsom van belangen, waardoor veel leveringen gewoon door kunnen gaan.”
Gelegitimeerde argumenten
Het economische belang is in veel gevallen niet het doorslaggevende argument redeneert De Vries. Ze wijst erop dat een veelgehoord gelegitimeerd argument om toch wapens te leveren aan discutabele regimes in het Midden-Oosten, de strijd tegen IS en andere terreurgroepen is. Doorgaans krijgen omstreden wapenimporteurs die toevallig onder de noemer ‘bondgenoot tegen terrorisme’ vallen, gewoon militair materieel geleverd. “Dat in deze landen sprake is van ernstige schending van mensenrechten is klaarblijkelijk minder belangrijk.”
Tekst verder onder grafiek.
Wapenexport Nederland en Duitsland in miljoenen Amerikaanse dollars:
Geheimzinnigheid rondom wapenexport
De debatten die tegenwoordig plaatsvinden met betrekking tot de wapenhandel, lijken erg veel op de gesprekken van ongeveer 20 jaar geleden. Destijds waren onder andere leveringen aan China en Turkije de hete hangijzers. Toch is er volgens De Vries sprake van een langzame verandering in de wapenexport; “Ten eerste is meer informatie openbaar, 30 jaar geleden was alles nog geheim. Verder wordt in steeds meer landen gedebatteerd over het thema en is er sprake van een groeiend bewustzijn dat wapendeals ook negatieve effecten hebben voor eigen land.”
Van Aken stelt dat het tegengeluid in de Duitse politiek luider wordt. Zelf strijdt hij in eerste instantie voor een stop op deals met klein wapenmaterieel, bijvoorbeeld geweren. “Op die sector hebben we het minste zicht en die wapens maken veel slachtoffers.”
