Voor de Duitse politiek wordt het zondag bijzonder spannend. De verrassende 13,2% voor de AfD zondag tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in de West-Duitse deelstaat Hessen, is zeer waarschijnlijk de voorbode van wat Duitsland zondag te wachten staat.
Hoe groot wordt de dreun?
Krijgt de CDU een dreun door de Wilkommenspolitik van Merkel? En wat betekent een eventueel verlies voor de CDU-kroonprinses en Rijnland-Palts-lijsttrekker Julia Klöckner, die Merkels koers openlijk afviel? Kan de SPD eigenlijk nog wel winnen? Hoe staat het met de positie van de veel bekritiseerde Sigmar Gabriel, vice-bondskanselier en SPD-leider? De grootste vraag is natuurlijk, hoe groot wordt de doorbraak van de rechts-populistische AfD?
Rechts-populistische doorbraak
Om maar met de laatste partij te beginnen. Afgaande op de huidige peilingen, zal de AfD na zondag in de helft van alle 16 Duitse deelstaten vertegenwoordigd zijn. In Saksen-Anhalt lijken ze met 19% van de stemmen zelfs op een ongekende doorbraak af te koersen. Niet eerder zou een rechts-populistische partij in het herenigde Duitsland met zo’n electorale klapper in een parlement zijn gekozen.
Nu de AfD ook in twee grote West-Duitse deelstaten (ze zijn al wel vertegenwoordigd in de West-Duitse stadstaten Hamburg en Bremen) in het parlement zal komen, kunnen ze het stigma van vreemde reactionaire Oost-Duitse partij van zich afgooien. Zo kan de partij na Super Sunday zich presenteren als brede rechtse volkspartij. Een partij die door het establishment niet meer genegeerd kan worden.
Steun voor partijleider Petry
Tot afgelopen zomer werd de AfD gezien als een eurosceptische professorenpartij, burgerlijk conservatief en marktliberaal maar niet per se xenofoob. Voormalig partijleider en oprichter van de partij Bernd Lucke gold op maatschappelijk vraagstukken, zoals integratie en immigratie, vaak als gematigder dan de CSU, de Beierse zusterpartij van de CDU. Maar Lucke had al vanaf het begin te kampen met een zeer conservatieve vleugel, die in immigratie vooral een bedreiging ziet van de Duitse cultuur.
Afgelopen zomer heeft deze nationaal-conservatieve vleugel, onder leiding van Frauke Petry, de partij overgenomen en is Lucke met een groot deel van zijn gevolg uit de partij gestapt. Velen dachten dat met de ruk naar rechts en de interne strubbelingen de AfD uit elkaar zou spatten. Maar met de komst van ruim een miljoen vluchtelingen, lijkt de AfD – meer door geluk dan wijsheid – aan te slaan bij brede lagen van de bevolking. Een succes op Super Sunday zal ertoe leiden dat de nationaal-conservatieve anti-immigratiekoers en het leiderschap van Petry worden bevestigd. De AfD kan dan hardop verder dromen over vervroegde verkiezingen en mogelijke regeringsdeelname.
Test voor Merkel
Voor Angela Merkel zijn de deelstaatverkiezingen de eerste test hoe breed haar wir-schaffen-das-politiek nog wordt gesteund. De afgelopen tijd nam de kritiek op haar enorm toe, vooral binnen haar eigen partijverband. De Beierse CSU-leider Seehofer dreigde met een rechtszaak tegen haar politiek van open grenzen, omdat die volgens hem niet door de Bondsdag was gelegitimeerd en de handelingsbevoegdheid van de deelstaten ondermijnt.
Kort daarna noemde hij Merkel’s politiek zelfs de ‘heerschappij van het onrecht’. CDU-kroonprinses en lijsttrekker in Rijnland-Palts, Julia Klöckner en Guido Wolf, haar evenknie in Baden-Württemberg, keerden zich in een verklaring tegen Merkels politiek door te pleiten voor opvangcentra aan de grens en een dagelijkse toelatingsquotum voor vluchtelingen.
De bondskanselier liet zich echter niet uit de tent lokken en gaf geen commentaar, tot vorige week zondag dan. In een uur durend interview verdedigde ze met veel passie principieel haar huidige Wilkommenspolitik. Ze vroeg kiezers opnieuw om geduld en vertrouwen. In de eerste peilingen na het interview, lijkt ze dat vertrouwen te krijgen. Het is echter de vraag wat een tegenvallende uitslag op Super Sunday doet met het geduld van haar kiezers én haar eigen partij.
SPD-leider Gabriel onder druk
De SPD heeft het moeilijk. Na een vooruitstrevende start in het huidige kabinet Merkel, is de partij, net als in kabinet Merkel 1, inmiddels erg onzichtbaar. Uitgerekend de vluchtelingencrisis had hét thema kunnen zijn waar de SPD een humaan en solidair gezicht kan laten zien. Maar met ‘wir schaffen das’ ontnam Merkel volledig het zicht op de sociaal-democraten en haalde ze de coalitiegenoot links in. Pogingen van vice-kanselier en SPD-partijleider Gabriel om Merkel gebrek aan Europees leiderschap te verwijten, drongen niet door.
De SPD staat al sinds de verkiezingen in 2013 gegoten in beton rond de 25% in de landelijke peilingen, voor Duitse begrippen niet erg hoog. In Rijnland-Palts, waar ze de grootste was, lijken ze het nipt af te leggen tegen de CDU van Klöckner. De laatste peilingen in Saksen-Anhalt en Baden-Württemberg laten zien dat de partij inmiddels gelijk staat, of ingehaald is, door de AfD. Worden de huidige peilingen werkelijkheid, komt de toch al aangetaste positie van Gabriel onder hevige druk.
Super Sunday kan Duitsland veranderen
De uitslagen op Super Sunday zullen worden geïnterpreteerd als een stemming over de populariteit en koers van het kabinet Merkel 3. Een afstraffing van de SPD zal ervoor zorgen dat de sociaal-democraten zich sterker willen profileren ten opzichte van de toch al geïsoleerde Merkel. Aan de andere kant zal winst van de AfD door de haviken in Merkels eigen partij worden uitgelegd als de roep om een strenger toelatingsbeleid voor vluchtelingen.
De druk op Merkel en de spanning in de coalitie zullen na zondag alleen maar toenemen. Als zij niet in staat is op korte termijn een geloofwaardige Europees-Turkse oplossing te vinden voor het vluchtelingenvraagstuk, zal ze een alternatief moeten verzinnen voor het open houden van de grenzen. Opnieuw een miljoen vluchtelingen in 2016 met een hijgende AfD in haar nek, zal ook voor Merkel op termijn onhoudbaar blijken. Super Sunday kan daarom het begin zijn van het einde van de Duitse Willkommenskultur en dus een ander Duitsland.
